Μια αναρχική πράξη αγάπης

Σήμερα όπου οι ειδήσεις των οκτώ λειτουργούν ως πλασιέ αγχολυτικών και αντικαταθλιπτικών χαπιών, όπου το επίπεδο του διαλόγου στο ελληνικό Κοινοβούλιο εμπίπτει στην αρμοδιότητα του ΕΣΡ, σήμερα που «ψηνόμαστε» στην έρημο της διαδικτυακής κοινοτοπίας και του υβρεολογικού Μεσαίωνα του facebook, αρκεί να ρίξουμε μια ματιά σ’ ανθρώπους της διπλανής πόρτας για να καταλάβουμε ότι παντού υπάρχουν νησίδες ανθρωπιάς.

Στον καπιταλιστικό κόσμο το κριτήριο επιβράβευσης κάθε πράξης, δυστυχώς, δεν είναι ο ορθός λόγος, όπως πιστεύεται. Οι ξεχωριστές ανθρώπινες πράξεις, σύμφωνα με την κλασική κοινωνιολογία και τον κλασικό φιλελευθερισμό, αποτελούν τα κύτταρα των κοινωνιών. Αυτές όμως, στο καπιταλιστικό πλαίσιο, αξιολογούνται όχι με βάση τις ορθολογικές επιλογές, αλλά με γνώμονα τα κριτήρια του «υπολογισμού». Αυτός είναι η συστατική αρχή των κοινωνιών, όπου το αφηρημένο ιδιωτικό υπερτερεί του κοινωνικοποιημένου ατόμου.

Ο υπολογισμός είναι η υπέρτατη αρχή αυτού που ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν ονομάζει σύγχρονη κοινωνία των καταναλωτών (ρευστή νεωτερικότητα). Μια κοινωνία, η οποία χαρακτηρίζεται, όχι από την αναβάθμιση του ανθρώπου, αλλά από τη μετατροπή των «υπεράριθμων» και «περιττών ανθρώπων» σε απορρίμματα. Στον κόσμο της ρευστής νεωτερικότητας, τίποτα δεν είναι μόνιμο, σταθερό και συνεχές. Οι ανθρώπινες σχέσεις όχι μόνο δεν εξαιρούνται απʼ αυτόν τον κανόνα, αλλά αποτελούν και το κατεξοχήν πεδίο επιβεβαίωσής του. Σʼ αυτόν τον κόσμο κυρίαρχες δεν είναι οι σταθερές σχέσεις, αλλά οι δεσμοί που στηρίζονται στα «εναλλακτικά» μέσα «κοινωνικής δικτύωσης». Αυτά τα μέσα εκτοπίζουν τον «Χωρίς Ιδιότητες» άνθρωπο του Ρόμπερτ Μούζιλ και στη θέση του τοποθετούν τον άνθρωπο χωρίς πραγματικούς δεσμούς. Κινούμαι στο διαδίκτυο, άρα υπάρχω. Δεν κινούμαι, δεν υπάρχω.

Κανένα όμως σύστημα, όσο και να φαίνεται στεγανό, δεν υπάρχει χωρίς ρωγμές, χωρίς διαρροές, χωρίς νησίδες διαφορετικότητας. Και αν στην κοινωνία των καταναλωτών ο υπολογισμός είναι η Ήπειρος της, η αγάπη και η προστασία των ανήμπορων ζώων είναι η νησίδα της. Βοηθούμε τους συνανθρώπους μας για λόγους αυτοπροβολής, αυτοεπιβεβαίωσης, λαϊκισμού, αναμένοντας μια μελλοντική επιβράβευση ή υλική ανταπόδοση. Εκείνη η πράξη που στο πλαίσιο της κοινωνίας των (αποτυχημένων;) καταναλωτών ξεφεύγει από το κριτήριο του όποιου υπολογισμού, είναι η φροντίδα, η αγάπη και η προστασία των ανυπεράσπιστων ζώων, που ζουν δίπλα μας. Η μόνη γνήσια αλτρουιστική πράξη είναι αυτή που δεν έχει υλική ανταπόδοση.

Θα αναφέρω τρία απλά παραδείγματα από την καθημερινότητα.

Πριν μερικές μέρες συγγενικό μου πρόσωπο, είδε στην αποβάθρα ενός σταθμού, ένα κύριο που μέσα σ’ ένα κλουβί είχε βάλει ένα γατούλη, ο οποίος δεν κινούνταν καθόλου. Όταν τον ρώτησε τι έχει, αυτός απάντησε ότι τον βρήκε στον δρόμο και τον μάζεψε γιατί είχε εγκεφαλική παράλυση. Τώρα τον πήγαινε για βελονοθεραπεία, σε σημείο πολύ μακριά από τον τόπο κατοικίας του. Ο γατούλης είχε περιορισμένες ελπίδες για να ζήσει, αλλά ο άνθρωπος επέμενε, ότι «και αυτό θέλει να ζήσει». Ένας άνθρωπος μέσα στην κρίση, που εμφανώς δεν το «φυσούσε το χρήμα», έμπαινε σ’ έξοδα για να βοηθήσει ένα ανυπεράσπιστο γάτο.

Πριν λίγες μέρες είδα έναν άστεγο που μόλις πήρε κάποια χρήματα, σηκώθηκε από το στρώμα και έτρεξε να αγοράσει ένα κουλούρι. Επιστρέφοντας τον είδα να έχει ξαπλώσει πάλι στο στρώμα του και να ταΐζει με τα ψίχουλα του κουλουριού τα περιστέρια. Και τέλος στην περιοχή που μένω, παρατηρώ ανθρώπους της φιλοζωικής, αλλά και μεμονωμένους συμπολίτες μας, να καταβάλλουν τεράστιες οικονομικές προσπάθειες, αλλά και να διαθέτουν τον ελεύθερο χρόνο τους για την προστασία των αδέσποτων, τα οποία λόγω της κρίσης έχουν αυξηθεί υπέρμετρα.

Η αγάπη προς τα ζώα δεν είναι μόνο μια ανιδιοτελής και χωρίς υπολογισμούς πράξη, αλλά όπως θα έλεγαν ο Τζον Χολογουέι (Ρωγμές στον καπιταλισμό, Σαβάλλας) και ο Πιότρ Κροπότκιν (Αλληλοβοήθεια, Καστανιώτης) μια επαναστατική πράξη. Γιατί ακριβώς αυτή η πράξη ακυρώνει ένα από τα θεμελιώδη ψεύδη του καπιταλισμού: την αρχή του υπολογισμού. Είναι μια αναρχική πράξη αγάπης σε μια κοινωνία υπολογισμών και εικονικής πραγματικότητας.

ΥΓ. Είχα γράψει ήδη αυτό το κείμενο, όταν η καθημερινότητα μου υπενθύμισε πως εκτός από υπέροχους ανθρώπους και ανυπεράσπιστα ζώα, υπάρχουν και τα «ανθρωπόμορφα ζώα». Σε μια γωνιά ενός πολυσύχναστου αθηναϊκού δρόμου κείτονταν με σπασμένο το κεφάλι ένας πανέμορφος γάτος, προφανώς από πέτρα που του είχε πετάξει ένα ανθρωπόμορφο ζώο.

Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος, συγγραφέας